Ι.Ε. Μοσχονάς, Τα Δώδεκα Νησιά και το Νησί της Παφίας

Ι.Ε. ΜΟΣΧΟΝΑΣ, Τα Δώδεκα Νησιά και το Νησί της Παφίας. Αθήνα, 1928, σελ. 63.

Ποιήματα γραμμένα από μία θρυλική μορφή του απελευθερωτικού αγώνα των Δωδεκανησίων, τον Ι. Μοσχονά (1898-1965). Γεννήθηκε στο Κάιρο. Οι γονείς του, Εμμανουήλ Μοσχονάς και Ευτυχία Λεοντίδου, ήταν γνήσιοι Λεριοί. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και εργάστηκε ως δικηγόρος. Μετά την κατάληψη της Δωδεκανήσου από την Ιταλία, ανέλαβε έντονη και πολύπλευρη δράση υπέρ της απελευθέρωσής της. Υπήρξε Πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αθηνών, Πρόεδρος του Κεντρικού Συλλόγου Δωδεκανησίων, ιδρυτής της Πανελληνίου Ενώσεως Δωδεκανήσου και της Ενώσεως Αλυτρώτων, μαχητικός αρθρογράφος της εφημερίδας "Αγών της Δωδεκανήσου".
Τον Ιανουάριο του 1931 στα αποκαλυπτήρια της προτομής του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου στο Κολωνάκι, παρά την απαγόρευση από την κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου της παρουσίας στην εκδήλωση εκπροσώπων των Δωδεκανησιακών Οργανώσεων, ο Ι. Μοσχονάς, ως Πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αθηνών, χωρίς να φοβηθεί από την παρουσία των χωροφυλάκων κατέθεσε στεφάνι στη βάση της προτομής του Εμμανουήλ Ξάνθου και εκφώνησε τον ακόλουθο λόγο:
"Η υπόδουλος Δωδεκάνησος καταθέτει τον στέφανον αυτόν εις την προτομήν σου, Εμμανουήλ Ξάνθε. Η Δωδεκανησιακή Νεολαία επιφυλάσσεται να καταθέση παρόμοιον πολύ προσεχώς και επί του μνημείου, το οποίον θα εγείρη η ευγνωμοσύνη του Έθνους εις την ελευθέραν γενέτειράν σου Πάτμον. Έως τότε η ωραία μορφή σου θα εμπνέη τους υποδούλους συμπατριώτας σου εις τον τραχύν αγώνα κατά της τυραννίας, υπό την οποίαν στενάζουν. Έως τότε η ωραία μορφή σου θα συμβολίζη δι’ όλους μεν τους Έλληνας την ιδέαν της Ελευθερίας, δια τους υποδούλους δε Δωδεκανησίους ολόκληρον την Ελλάδα με όλα τα ιδανικά της".
Κι όμως αυτός ο θερμός πατριώτης είναι λησμονημένος. "Οι Δωδεκανήσιοι οι πιο παληοί τον έχουνε ξεχάσει κι οι νεώτεροι αγνοούνε και τ΄ όνομά του ακόμη" γράφει ο Βασίλης Μοσκόβης σε ένα εκτενές και αναλυτικό άρθρο του για το έργο του Ι.Ε. Μοσχονά [Δωδεκανησιακά Χρονικά, τόμος Β΄ - 1973. Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου. Αθήναι, 1974, σ. 121-140].

Από Πάτμο για Ρόδο με Διαβατήριο

ΠΗΓΗ: ΖΕΡΒΟΣ ΣΚΕΥΟΣ, Το ζήτημα της Δωδεκανήσου και τα διπλωματικά αυτού έγγραφα. Δίγλωσση έκδοση: ελληνικά, γαλλικά. Έκδοσις δευτέρα. Π.Δ. Σακελλάριος, Αθήναι, 1926.

Δευτέρα 13 Μαΐου 1912 οι Ιταλοί καταλαμβάνουν την Πάτμο

Η Ιταλία επεκτείνει την κυριαρχία της στο βόρειο Αιγαίο. Σύλληψη των στρατιωτικών και διοικητικών αρχών των νήσων Καλύμνου, Λέρου και Πάτμου.

Το πλοίο AMALFI βρίσκεται αγκυροβολημένο στο νησί της Πάτμου.

Σε όλα τα νησιά ολοκληρώθηκε η παράδοση των φρουρών. Συνελήφθησαν όλοι οι τούρκοι αξιωματούχοι και μεταφέρθηκαν στα ιταλικά πλοία.

"Το νησί της Πάτμου, γνωστό και ως Palmosa, είναι το βορειότερο από τις Σποράδες με περίμετρο 26 χιλιόμετρα. Είναι ξερό, γυμνό και αραιοκατοικημένο: οι περισσότεροι κάτοικοι ζουν στην πρωτεύουσα, η οποία ονομάζεται San Giovanni di Patmos, ένα χωριό με διακόσια σπίτια χτισμένα γύρω από το ομώνυμο μοναστήρι, πάνω από το σπήλαιο όπου "ο εξόριστος στην Πάτμο ευαγγελιστής" έγραψε την Αποκάλυψη. Η Πάτμος ήταν τόπος εξορίας για τους Ρωμαίους, κι εκεί εξόρισαν τον Άγιο Ιωάννη. Το νησί έχει καλά και προστατευμένα αγκυροβόλια". (Ettore Bravetta, La Stampa)

Το πρώην κρουαζιερόπλοιο AMALFI που μπήκε ως νικητής άνευ μάχης στο λιμάνι της Πάτμου είχε άδοξο τέλος. Τον Ιούλιο του 1915, πλέοντας στην Αδριατική, τορπιλίστηκε από γερμανικό υποβρύχιο και βυθίστηκε αύτανδρο.

Το ιερό νησί της Πάτμου καταλήφθηκε από τα ιταλικά στρατεύματα την 13η Μαΐου 1912. Οι Ιταλοί αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Σκάλας και ανενόχλητοι (meeting the resistance of a tithe of a hair) κατέλαβαν το τουρκικό τελωνείο, προσθέτοντας άλλη μία νίκη στις ένδοξες πράξεις της Ιταλίας. Ακολούθησε η παράδοση των λίγων νυσταλέων Τούρκων, που προκάλεσε τη συνήθη φιλική υποδοχή των ιταλών στρατιωτών από τους νησιώτες, κληρικούς και λαϊκούς. Πολύ γρήγορα όμως η κωμωδία μετατράπηκε σε τραγωδία, καθώς με ένα μαγικό τρόπο αυτοί που διακήρυτταν πως ήρθαν ως απελευθερωτές αποδείχτηκαν διώκτες της ελληνικής γλώσσας και των εθίμων του ελληνικού λαού.
Το μικρό νησί των Λειψών με 500 κατοίκους ανήκει στην Πάτμο. Καταλήφθηκε από τους Ιταλούς στις 16 Μαΐου. Τα πολεμικά πλοία NEBO και AQUILONE μπήκαν τη νύχτα στο λιμάνι, έγινε απόβαση και κατάληψη του νησιού στο όνομα του βασιλιά.

Ουρανία Εμμ. Συχνή

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ, Δημήτριος Ι. Θέμελης, ο Πάτμιος αγωνιστής Φιλικός

ΦΟΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ, Δημήτριος Ι. Θέμελης, ο Πάτμιος αγωνιστής Φιλικός. Ανάτυπο από τα "Δωδεκανησιακά Χρονικά" (τόμος ΣΤ΄). Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου. Αθήνα, 1979, σελ. 75. 

"Το βιός του, η ζωή του, στην υπηρεσία της Πατρίδας. Παραμερίζοντας οικογένεια, καλοπέραση εκτελεί διαταγές, εμψυχώνει, καθοδηγεί, πολεμά και τέλος κλείνεται στο φράκτη του Μεσολογγίου για να ζήσει εκεί - έχοντας μαζί του και τον 16χρονο γιο του - όλη την αγωνία των ελεύθερων Πολιορκημένων. Η ηγετική του θέση με τις πολλές ευθύνες και η αδυναμία να προσφέρει στους μαχητές "την τροφή" δεν κλωνίζουν το φλογερό πατριώτη, αλλά μένει ορθός σαν βράχος μέχρι την τελευταία στιγμή, που το βόλι του εχθρού τον βρίσκει στις επάλξεις, και λίγες ημέρες αργότερα το πάτριο έδαφος τον σκέπασε στην Άγια πόλη του Μεσολογγίου." [Νικόλαος Φορόπουλος]

ΑΝΘΟΥΣΗΣ ΜΟΝΑΧΗΣ, Ερημίται της Πάτμου και ερημητήρια

ΑΝΘΟΥΣΗΣ ΜΟΝΑΧΗΣ, Ερημίται της Πάτμου και ερημητήρια. Β΄έκδοσις. Έκδοσις Ιεράς Κοινοβιακής Μονής "Ευαγγελισμός Μητρός Ηγαπημένου". Αθήναι, 1991, σελ. 187+φωτογραφίες. 

Ναυκράτιος Τσουλκανάκης, Ο ευαγγελιστής Ιωάννης στην Παλαιστίνη, Έφεσο και Πάτμο

ΤΣΟΥΛΚΑΝΑΚΗΣ ΝΑΥΚΡΑΤΙΟΣ, Ο ευαγγελιστής Ιωάννης στην Παλαιστίνη, Έφεσο και Πάτμο. Κατά τα δεδομένα της Αγίας Γραφής, της εκκλησιαστικής γραμματείας και της τοπικής παράδοσης. Αφιέρωμα στην επέτειο των 1900 χρόνων από την άφιξη του ευαγγελιστού Ιωάννου στην Πάτμο. Θεσσαλονίκη, 1995, σελ. 282 (φωτογραφίες εντός κειμένου).
Περιεχόμενα:

Η ζωή του ευαγγελιστού Ιωάννου στην Παλαιστίνη.

Ο ευαγγελιστής Ιωάννης στην Έφεσο.

Ο ευαγγελιστής Ιωάννης στην Πάτμο.

Η επιστροφή του ευαγγελιστού Ιωάννη στην Έφεσο.

Βιβλιογραφία.

Η νεκρολογία του Εμμανουήλ Ξάνθου στην εφημερίδα ΑΙΩΝ (1 Δεκεμβρίου 1851)

 Νεκρολογία
Ο Εμμανουήλ Ξάνθος δεν υπάρχει εις την ζωήν. Παρήρθε και ούτος. Κατά την βουλευτικήν συνεδρίασιν της 29ης Νοεμβρίου απήλθεν εις το θεωρείον των Δημοσιογράφων, γενομένης της σφοδράς συζητήσεως περί του ελεεινού ζητήματος του Σιγδίτσα. Επειδή δε κατ’ αυτήν συνέβη ταραχή δεινή ένεκα των μεταξύ Λυσάνδρου και Λ. Μπιρίκου προσωπικοτήτων, περί ων θέλομεν αναφέρει δια του επομένου φύλλου, ως μη έχοντες ήδη καιρόν, και επειδή, επελθούσης κατ’ ανάγκην ως εκ τούτων διακοπής τινος της συνεδριάσεως, το πλήθος των θεωρείων εξήλθε βίαιον, ο Εμμ. Ξάνθος, μη δυνηθείς να ανθέξη εις την ορμήν αυτού, καταβαίνων της κλίμακος, έπεσεν από του υψηλοτέρου μέρους αυτής, υπέρ τα 10 μετρουμένου μέτρα, επί του λιθοστρώματος, και κατεσυνθλάσθη θανασίμως. Ήτο ώρα περί την 1 ½ μ.μ. Αμέσως εισαχθείς εις τον παρακείμενον στρατώνα του λόχου των Επιλέκτων, έτυχε πάσης περιποιήσεως, τιμώσης τον Λοχαγόν Κ. Παρασκευάν. Συγχρόνως έδραμε φθάσας πρώτος ο Ιατρός Κ. Ορφανίδης και κατόπιν ο Ιατρός Κ. Γλαράκης. Τω εδόθη όλη η δυνατή εις την στιγμήν ιατρική βοήθεια δια φλεβοτομιών, τριψιμάτων και τοιούτων, αλλά ο πάσχων διέκειτο κάκιστα, τα λοίσθια πνέων. Καθ’ όλον αυτό το διάστημα προσευχόμενος προς τον άγιον Θεόν, εκοινώνησε μετά κατανύξεως μεγάλης και χριστιανικού σεβασμού των αχράντων Μυστηρίων. Μεταφερθείς δε επί φερέτρου εις το στρατιωτικόν νοσοκομείον, δια να τύχη εν αυτώ καλής περιποιήσεως, απέπνευσε μετά ημισείαν μόλις ώραν, εν ηλικία 75 ετών.
Τοιούτον εστάθη το οδυνηρόν τέλος ενός των πρώτων αποστόλων και πρωταγωνιστών της εθνεγερσίας. Όλη η πόλις συνησθάνθη εις την περίστασιν ταύτην, και έκλαυσε τον άνδρα. Ο νεκρός του μετεφέρθη από του νοσοκομείου εις την πενιχροτάτην οικίαν του, όπου τον εδέχθησαν και θυγάτηρ και οικείοι και φίλοι, θρηνούντες απαρηγορήτως. Αλλά που υπήρχον μέσα ταφής, εν ω ο αποθανών έζη δια συντάξεώς τινος και δι’ ελεημοσύνης ως επί το πλείστον;
Την επιούσαν το Υπουργικόν Συμβούλιον προσδιώρισε πρόθυμον τα έξοδα ταύτης, στρατιωτική δε μουσική προηγήθη της εκφοράς του Μακαρίτου, συνοδευομένη υπό πλήθους πολιτών αυθορμήτων και εγκαρδίως δακρυόντων τα μεγάλα παθήματά του και την στέρησίν του. Όλοι μετ’ ευγνωμοσύνης και περιπαθείας μεγάλης εμνημόνευον του Εμμανουήλ Ξάνθου δια τους ωφελίμους προσωπικούς αγώνας του υπέρ της Ελλάδος. Εν τω ναώ της Αγίας Ειρήνης ο σεβάσμιος Αρχιμανδρίτης Κ. Μισαήλ Αποστολίδης ωμίλησεν αυτοσχεδίως τον επιτάφιόν του, και όλοι από καρδίας ηυχήθησαν υπέρ της αιωνίου αναπαύσεώς του.
Απόδειξις δ’ αναντίρρητος της μεγάλης περιπαθείας και εντυπώσεως, της εις όλους προξενηθείσης, είναι η σήμερον εν τη Βουλή ομοφώνως, μετ’ ενθουσιασμού, ευγνωμοσύνης και άνευ προηγουμένου νομοσχεδίου κατά το άρθρ. 54 του συντάγματος αποφασισθείσα υπό την άμεσον ευθύνην και των Υπουργών και των Βουλευτών εξακολούθησις της εκ Δρ. 150 μηνιαίας συντάξεως υπέρ της θυγατρός του Μακαρίτου Ασπασίας. Συγχρόνως δ’ απεφασίσθη υπέρ της ιδίας, άμα ελθούσης εις γάμον, προικοδότησις εθνική δια της πληρωμής δεκαετούς συντάξεως, ήτοι εκ Δρ. 18.000. Τιμά και την Βουλήν και το Υπουργείον πράξις τοιαύτη, ως ιερά και το αίσθημα της εθνικής ευγνωμοσύνης ενώνουσα με την φιλανθρωπίαν. Προς όλα αυτά απεφασίσθη να ανατεθή εις το Βουλευτήριον μεταξύ των Πρωταγωνιστών και το όνομα Εμμανουήλ Ξάνθος.

Η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου λίγο έλειψε να προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας

Τον Δεκέμβριο του 1930 στήθηκε η προτομή του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι, ύστερα από απόφαση του Δήμου Αθηναίων να παραχωρήσει το συγκεκριμένο χώρο. Το ποσό για την κατασκευή του έργου συνέλεξαν με έρανο οι Δωδεκανήσιοι της Αιγύπτου και ο Σκεύος Ζερβός. Δημιουργός του ήταν ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Θωμάς Θωμόπουλος. Κατασκευασμένο από λευκό πεντελικό μάρμαρο, ύψους τεσσάρων μέτρων πάνω σε μαρμάρινη βάση δύο μέτρων.
Στις τέσσερις πλευρές του βάθρου είχαν χαραχτεί με χρυσά γράμματα τα ονόματα των Δωδεκανήσων. Αυτό προκάλεσε την οργή του Ιταλού πρέσβη Giuseppe Bastianini, 

ο οποίος με διάβημά του προς την

κυβέρνηση Ελ. Βενιζέλου απήτησε να αποξεστούν τα ονόματα των νήσων, διότι η αναγραφή τους έθιγε την Ιταλία ως κατέχουσα τα Δωδεκάνησα. Η ελληνική κυβέρνηση έσπευσε να ικανοποιήσει το αίτημα του Ιταλού πρέσβη. Πριν τα αποκαλυπτήρια, ειδικός τεχνίτης απέξεσε τα ονόματα των Δώδεκα Νήσων. Οι αντιδράσεις του κόσμου υπήρξαν έντονες. Οι εφημερίδες αποδοκίμασαν με πρωτοσέλιδα άρθρα την ενέργεια αυτή της κυβέρνησης Βενιζέλου, χαρακτηρίζοντάς την ως "δουλική".

Επιπλέον είχε δοθεί εντολή να μην επιτραπεί η παρουσία στην εκδήλωση των αποκαλυπτηρίων εκπροσώπων των Δωδεκανησιακών Οργανώσεων. 

Ωστόσο οι Δωδεκανήσιοι έκαναν έντονη την παρουσία τους την ημέρα των αποκαλυπτηρίων (Ιανουάριος 1931). Ο Πρόεδρος της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αθηνών, Ι. Μοσχονάς, κατέθεσε στεφάνι λέγοντας τα εξής: "Η υπόδουλος Δωδεκάνησος καταθέτει τον στέφανον αυτόν εις την προτομήν σου, Εμμανουήλ Ξάνθε. Η Δωδεκανησιακή Νεολαία επιφυλάσσεται να καταθέση παρόμοιον πολύ προσεχώς και επί του μνημείου, το οποίον θα εγείρη η ευγνωμοσύνη του Έθνους εις την ελευθέραν γενέτειράν σου Πάτμον. Έως τότε η ωραία μορφή σου θα εμπνέη τους υποδούλους συμπατριώτας σου εις τον τραχύν αγώνα κατά της τυραννίας, υπό την οποίαν στενάζουν. Έως τότε η ωραία μορφή σου θα συμβολίζη δι’ όλους μεν τους Έλληνας την ιδέαν της Ελευθερίας, δια τους υποδούλους δε Δωδεκανησίους ολόκληρον την Ελλάδα με όλα τα ιδανικά της".
Ο Ζ. Χαλκιάς, εκ μέρους των Δωδεκανησίων της Αιγύπτου τόνισε: "Καίτοι γνωρίζω ότι αντιβαίνω τας αρχάς των πάλαι ποτέ κατοίκων της κλεινής ταύτης πόλεως, οι οποίοι, ως γνωρίζει εις ημάς ο Πλούταρχος, δεν επέτρεπον εις άνδρας δούλους να συμμετέχωσιν, και δη ως κομισταί αναθημάτων, εις γεγονότα τιμητικά των υπέρ Ελευθερίας εργασθέντων, δούλος και εγώ, ευλαβώς συγκαταθέτω τον στέφανον τούτον εκ μέρους των εν Αιγύπτω Δωδεκανησίων, προ του μνημείου το οποίον ήγειραν εις μνήμην του μεγάλου τέκνου της Δωδεκανήσου και πρωτοπόρου της ελληνικής Ελευθερίας, Εμμανουήλ Ξάνθου".

Ο Σκεύος Ζερβός καταφανώς συγκινημένος δήλωσε στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΗ:

"Εάν κεραυνός έπιπτεν επί της κεφαλής μου, δεν θα μου προεκάλει την θλίψιν και την αγανάκτησιν, την οποίαν μου προεκάλεσε η αναγγελία ότι πρέπει να απαλειφθούν τα ονόματα των δώδεκα νήσων από την προτομήν του Ξάνθου. Προ εμού παρουσιάζετο το ζήτημα υπό διπλήν μορφήν. Ή να δεχθώ το προτεινόμενον ή να αποκρούσω τούτο, οπότε και έπρεπε να το μεταφέρω εις τινα αποθήκην. Ενόμισα ότι είχα καθήκον κρύπτων εις τα στήθη μου τον θάνατον, την θλίψην και την απελπισίαν, να δεχθώ το ποτήριον, οσονδήποτε πικρόν και αν ήτο. Τοσούτο μάλλον, καθόσον τα εκ της απαλείψεως των ονομάτων των δώδεκα νήσων μέλλοντα να παραμείνουν επί του μνημείου στίγματα θα ήσαν ουλαί εις πάσαν ελληνικήν ψυχήν, θα ήσαν σημεία, τα οποία θα υπενθύμιζον την γενομένην προσβολήν και ταπείνωσιν και θα μας εκέντριζον προς νέους ευγενείς αγώνας προς απελευθέρωσιν της μαρτυρικής Δωδεκανήσου. Και η απάλειψις έγινε. Κάθε χτύπημα της σμίλης και της σφύρας του γλύπτου δια την απόσβεσιν εκάστου γράμματος των δώδεκα νήσων ενόμιζα ότι ήτο αληθές βαθύτατον τραύμα δι' ιταλικού εγχειριδίου εντός της ψυχής μου. Συντετριμμένος μέχρι θανάτου, παρηκολούθησα το όλον απαίσιον έργον, μετά το τέλος του οποίου, μη δυνάμενος να ανθέξω, παρέμεινα κλινήρης επί πολλάς ώρας. Τι να κάμωμεν; Την φοβεράν δοκιμασίαν την υπέστην μαρτυρικώς, το νέον της πατρίδος μου τραύμα το αντίκρυσα ψυχραίμως με την πλήρη βεβαιότητα ότι η Δωδεκανησιακή ψυχή αντικρύζουσα τα νέα γεγονότα, θα εξαρθή εις το ύψος των περιστάσεων, θα ανεύρη τας αναγκαίας πνευματικάς αλλά και υλικάς δυνάμεις και μνήμων της μακραίωνος, της πολυχιλιετούς ενδόξου ιστορίας της, θα αναζητήση τα μέσα και θα εφαρμόση τας μεθόδους, αι οποίαι θα της δώσουν την τόσον πολυπόθητον ελευθερίαν της, δια να προσέλθη και πάλιν εις τον αυτόν χώρον και να χαράξη εις το αυτό μέρος του μνημείου τα ονόματα εκείνα, έκαστον των οποίων αποτελεί και μίαν πανένδοξον και αθάνατον σελίδα του ελληνικού πνεύματος, της ελληνικής επιστήμης, των ελληνικών γραμμάτων, αλλά και σελίδα αθάνατον του όλου πολιτισμού και συμπάσης της ανθρωπότητος".

Το θλιβερό γεγονός της απόξεσης των ονομάτων των Δώδεκα Νήσων από την προτομή του Δωδεκανήσιου Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου γέμισε με θλίψη τους απανταχού Δωδεκανήσιους.

Η Πάτμος υπό την ιταλικήν κατοχήν

Τον Σεπτέμβριο του 1926, η αθηναϊκή εφημερίδα "ΠΟΛΙΤΕΙΑ" (ιδιοκτησίας Θεολόγου Νικολούδη εκ Λέρου), δημοσίευσε σειρά άρθρων για τα Δωδεκάνησα. Τα κείμενα υπογράφει κάποιος  "Ρακίνας" (ασφαλώς ψευδώνυμο).

Το άρθρο για την Πάτμο δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 3ης Σεπτεμβρίου 1926 και αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "ΑΥΓΗ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗ" (ιδιοκτησίας Μιλτιάδη Παπαμανώλη) στις 15 Σεπτεμβρίου 1926.

Ο συντάκτης του άρθρου καταφέρεται με δριμύτητα εναντίον του ιταλού Κυβερνήτη των νήσων Mario Lago.

Ω! αν ήτο δυνατόν, εις τον εξοχώτατον Μάριο Λάγκο, να μεταβληθή, προς στιγμήν, εις Ποσειδώνα και δια της ποντοκρατείρας τριαίνης του να κατεβύθιζεν εις τας σκοτεινάς υδατίνους αβύσσους του Αρχιπελάγους την βραχώδη νησίδα της Πάτμου, θα έπραττε τούτο ευχαρίστως και θα εγαυρία η φασιστική ψυχή του, δια το αποτελεσματικόν πλήγμα το οποίον θα κατέφερεν εναντίον του παρελθόντος του "βράχου αυτού" επί του οποίου διεσώθησαν τα ωραιώτερα και πολυτιμώτερα λείψανα του Ελληνο-Βυζαντινού πολιτισμού. Αλλά δεν είνε δυνατόν να έχωμεν την μεταμόρφωσιν αυτήν. Και η Πάτμος, ο αδιάσειστος εις τους αιώνας βράχος θα μένη εκεί, εις την θέσιν του, δεχόμενος τα κυανά κύματα του Αιγαίου, τας "αίγας" του Ομήρου, αφροστεφή και βρυχομοχθούντα, ως άλλην πλατυτάτην εθνικήν κυανόλευκον εις πάσαν στιγμήν εφαπλουμένην όπως περιβάλλη την ιστορικήν και ένδοξον νησίδα.
Όχι απλώς παρετήρησα, αλλ’ επισταμένως εμελέτησα την επίμονον προσπάθειαν της Ιταλικής κατοχής της Δωδεκανήσου, όπως δια παντός τρόπου και μέσου εξαλείψη την Ελληνικότητα των Ανατολικών Σποράδων. Ματαία η προσπάθεια, αλλά πάντοτε επικίνδυνος. Έχομεν, βεβαίως, πρόχειρον το παράδειγμα της παταγώδους αποτυχίας των διπλωματών της Ρώμης, εν τη προσπαθεία των όπως εκλατινίσουν την Αδριατικήν Βαλκανικήν.
Ήλθεν ημέρα κατά την οποίαν ολόκληρον το Δαλματικόν αρχιπέλαγος κατεκλύσθη υπό της Σλαϋικής φυλής – Κροατών, Σλοβένων – και παν ό,τι διεσώθη εκ της προσπαθείας ήσαν ολίγα στέμματα βαρώνων εντειχισμένα, ολιγώτεροι κακότεχνοι Λέοντες της Ενετίας και ο μεσαιωνικός λατινικός ρυθμός των κτιρίων. Οι πληθυσμοί όμως οι Λατινικοί; Η Σλαϋική προώθησις έρριψεν αυτούς εις την θάλασσαν. Και σχετικώς σκεπτόμεθα. Αφού εις την Αδριατικήν οι Ιταλοί δεν ηδυνήθησαν να συγκρατηθώσιν εν τω Δαλματικώ αρχιπελάγει, πως είνε δυνατόν να συγκρατηθούν, να επιβληθούν εις Δωδεκάνησα, μεταξύ πληθυσμών από χιλιετηρίδων ακραιφνώς Ελληνικών; Μεταξύ της ισχυράς, της αδαμάστου, της μη αφομοιουμένης ελληνικής φυλής; Ματαία, επαναλαμβάνω, η προσπάθεια της πειραματιζομένης Ιταλικής Διοικήσεως, αλλά τα λαμβανόμενα πιεστικά μέτρα, δεδομένου ότι είνε ανελεύθερα και ανάξια αντιπροσώπου Κράτους του δυτικού πολιτισμού, στενοχωρούν και απογοητεύουν τους Δωδεκανησίους. Και επί του σημείου τούτου, ακριβώς, θα συνίστων εις τον εξοχώτατον Μάριο Λάγκο να επιστήση την προσοχήν του. Πολιτισμένος, νομομαθής, διπλωμάτης, αβρός, εμβριθής μελετητής της φιλοσοφίας της Ιστορίας αυτός, πως είνε δυνατόν να πιστεύη ότι δύναται να εξιταλίση τα Δωδεκάνησα; Πως; Αλλ’ όταν δεν πιστεύη – και δεν πιστεύει – ότι δύναται να εκλατινίση τους Έλληνας, τότε πως δικαιολογείται εις την συνείδησίν του εφαρμόζων το πιεστικόν, το οπισθοδρομικόν, το ημιβάρβαρον πρόγραμμά του;
Αλλ’ ιδού η Πάτμος, μουσείον της κλασσικής και της βυζαντινής Ελλάδος. Κάρφος εις τους οφθαλμούς των πειρωμένων τον εξιταλισμόν. Τα σωζώμενα εν τη ιερά μονή του Ιωάννου του Θεολόγου λείψανα, η πλουσιωτάτη εκ 4.000 τόμων βιβλιοθήκην, εξ ων 500 χειρόγραφα, πάπυροι, παλίμψηστα κ.τ.λ. θετικά και ακλόνητα τεκμήρια της Ορθοδοξίας, εις πόσους πειρασμούς έχουσιν εμβάλλη μέχρι τούδε την πονηράν και μακιαβελλικήν Λατινικήν Εκκλησίαν; Η Πάτμος είναι περίφημος διότι διέμενεν εν αυτή ο Ιωάννης ο Θεολόγος όστις και έγραψεν εις αυτήν την εμπνευσμένην "Αποκάλυψίν" του, αντίγραφον της οποίας σώζεται εν τη βιβλιοθήκη της Μονής. Υπήρχεν, επίσης, εν τη νησίδι ταύτη, κατά τους ζοφερούς της Τουρκικής τυραννίας χρόνους και Σχολή, ονομαστή δια τους διδάξαντας εν αυτή, αλλά και δια τους εξελθόντας εξ αυτής μαθητάς.
Σήμερον η Πάτμος – έχει περίμετρον 18 μιλίων μόλις – κατοικείται αποκλειστικώς υπό Ελλήνων, πρέπει να είναι υπερήφανος δια τον Έξαρχον και Ηγούμενον της Μονής Ιωάννου Θεολόγου, διότι μόνος ούτος πραγματικώς αντέδρασεν εις όλας τας πιέσεις της Ιταλικής κατοχής, όπως η Εκκλησία των Δωδεκανήσων αποσχισθή του Οικουμενικού Πατριαρχείου και καταστή Αυτοκέφαλος.
Η πρωτεύουσα της νησίδος ονομάζεται Χώρα, αλλ’ υπάρχουσιν και οι συνοικισμοί του Κεντρικού Λιμένος και του Κάμπου. Επίσης υπό τα τείχη της Μονής, τα οποία πολλαχού φθάνουν το ύψος των 12 μέτρων, υπάρχει ολόκληρος συνοικισμός. Η νησίς είναι ορεινή, αλλά έχει και πεδινά μέρη ένθα υπάρχουν κήποι και αμπελώνες. Επίσης υπάρχουν και ολίγα δένδρα οπωροφόρα. Κύριον όμως είδος εξαγωγής είναι αι νωπαί σταφυλαί εκ των οποίων ετησίως αποστέλλονται εις Αίγυπτον περί τας 90-110 χιλιάδες οκάδων.
Η Πάτμος, κατά το 1912 υπήρξε και η έδρα του Παννησιωτικού Συνεδρίου των 

Αιγαιοπελαγιτών. Ενθυμούμαι την θείαν λειτουργίαν εν τω ιερώ ναώ της Μονής του Ιωάννου του Θεολόγου, κατά την οποίαν οι Δωδεκανήσιοι Επαναστάται οι Καλαβρός, Βενιαμίν Ολυμπίτης, Κωνσταντινίδης, Παολίδης, Δρακίδης, και άλλοι έχοντες μεταξύ αυτών τον Θ. Σοφούλην ανύψωσαν την σημαίαν της Δωδεκανήσου με την ζητωκραυγήν υπέρ της απελευθερώσεώς της από της Ιταλικής επιδρομής.
Ποίον όμως υπήρξεν το αποτέλεσμα; Να επιδράμουν οι Καραμπινιέρηδες και να συλλάβωσι όλους και δια τορπιλλοβόλου να εξαποστείλωσιν εις Ρόδον και παραπέμψωσιν ενώπιον του Στρατηγού Αμέλιον.
Οι ωραίοι εκείνοι αγώνες, η μανιώδης αντίδρασις κατά των Ιταλών σιγούν από δεκατριετίας. Σιγούν; Βεβαίως εις τας καρδίας των Δωδεκανησίων πατριωτών ακοίμητον φλέγεται το ιερόν πυρ του πόθου προς δράσιν υπέρ της δεινοπαθούσης Πατρίδος υπό το πέλμα του αμειλίκτου επιδρομέως της "δύσεως", του Ιταλού.
Βεβεαίως, οι θερμότεροι παλμοί των Αιγαιοπελαγιτών φυλάσσονται δια την ημέραν καθ’ ην πάντες ομού θα κινηθώμεν υπέρ αποτινάξεως του ξενικού ζυγού. Βεβαίως, τέλος, πάσα σκέψις και πάσα ελπίς στηρίζονται επί της πίστεως προς μίαν ανωτέραν Δικαιοσύνην, η οποία αγρυπνεί, παρακολουθεί τας βασάνους των Δωδεκανησίων και δεν αναμένει ή την κατάλληλον στιγμήν δια την απολύτρωσιν αυτών.
Αλλά μήπως και μεταξύ αυτών των Ιταλών δεν υπάρχουσι οι ελεύθεροι και δίκαιοι πατριώται, οι οποίοι αναγνωρίζουν το δίκαιον των Δωδεκανησίων; Έχομεν υπ’ όψι  το βιβλίον του κ. Φραγκίσκου Ντε Σίμωνος Μπρούβερ: "Ιταλία και Ελλάς", το οποίον εις την σελίδα 7 γράφει: "Είναι προφανές ότι η Δωδεκάνησος ανήκει εις την Ελλάδα. Όπως επικαλέσθημεν δι’ ημάς την αρχήν της εθνικότητος, δεν πρέπει να αναγνωρίσωμεν αυτήν δια τους άλλους; Όστις αγαπά πραγματικώς την αλήθειαν οφείλει να την δέχεται και όταν είναι εναντίον του. Ουδείς Ιταλός, καλής πίστεως άνθρωπος, δύναται να υποστηρίξη ότι εις την Δωδεκάνησον υπάρχουν Ιταλοί".
Οφείλω να εξάρω την ευγένειαν και την περιποιητικότητα των Μοναχών του Ιωάννου του Θεολόγου. Ομολογώ δε ότι η επιστημονικότης των και η πολυμάθειά των με εξέπληξεν. Συνιστώ δε εις όλους τους σπουδάζοντας Βυζαντινήν ιστορίαν και Θεολογίαν, κατ’ ανάγκην, να διέλθωσι της ιεράς Μονής της Πάτμου, εις την οποίαν κάτι Ελληνικόν, Εθνικόν, Εκκλησιαστικόν, περισσότερον των όσων γνωρίζουν ασφαλώς θα μάθωσι.

H.O. Coxe: κυνηγώντας χειρόγραφα στην Πάτμο το 1857

Henry Octavius Coxe (1811-1881): Κληρικός, βιβλιοθηκονόμος, παλαιογράφος, κυνηγός χειρογράφων. Απόφοιτος του παν/μίου της Οξφόρδης. Εργάστηκε στο Τμήμα χειρογράφων του British Museum και στη συνέχεια στην Bodleian Library.
Το 1857, ως επίσημος απεσταλμένος της αγγλικής κυβέρνησης, αλώνισε τα νησιά του Αιγαίου (και όχι μόνο) προκειμένου να βρει, να καταγράψει αλλά και να αγοράσει πολύτιμα χειρόγραφα από τις βιβλιοθήκες των μονών. Επιστρέφοντας στην Αγγλία συνέταξε την αναφορά του προς τον Chancellor of the Exchequer που δημοσιεύτηκε το 1858.