Ιστορικές φωτογραφίες της Πάτμου (1912)

Ιστορικές φωτογραφίες της Πάτμου: Giuseppe Gerola (18-19 Ιουνίου 1912). Επιμέλεια, κειμενολεζάντες: Κωνσταντία Κεφαλά, αρχαιολόγος. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου. Ρόδος, 2020.

Ο Ιταλός αρχαιολόγος Giuseppe Gerola, αμέσως μετά την κατάληψη της Δωδεκανήσου από την Ιταλία, έλαβε εντολή από το Υπουργείο Παιδείας της χώρας του να μεταβεί στα Δωδεκάνησα, προκειμένου να διενεργήσει αρχαιολογική έρευνα.
Στην Palmosa (όπως ο ίδιος την αποκαλεί) παρέμεινε για δύο μόλις ημέρες, στις 18 και 19 Ιουνίου του 1912. Παράλληλα με την καταγραφή των μνημείων, ο G. Gerola απαθανάτισε με τον φωτογραφικό φακό του όχι μόνο το νησιωτικό τοπίο αλλά και την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Τις γυάλινες φωτογραφικές πλάκες, που αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για τη σύγχρονη έρευνα, διαχειρίζεται η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου.

Στην πλώρη του καραβιού, η ιταλική σημαία κυματίζει. Ευθυγραμμισμένες στην άκρη του λιμανιού στέκουν οι αποθήκες πλάι στην εκκλησία του Άι Φωκά. 

Για τον ανήσυχο ερευνητή, η μία πλευρά του ιερού συγκροτήματος, από τον δρόμο, δεν ήταν αρκετή. Περπάτησε έξω από το μονοπάτι, για να καταφέρει να απαθανατίσει από τη βόρεια πλευρά του το ιερό συγκρότημα του Σπηλαίου και τη σκάρπα που στηρίζει τον ναό της Αγίας Άννας. Στην ψηλότερη κορυφή προβάλλει η Αγία Βαρβάρα και ακόμα πιο πάνω ο Άγιος Θωμάς και ο, χαμένος πια, ανεμόμυλος της δυτικής πλευράς του οικισμού της Χώρας με τη φτερωτή του.

Μοναδικό τεκμήριο του πύργου του μοναστηριού στο "Περιβόλιον του ψάλτου" στη Σκάλα, η φωτογραφία απεικονίζει τον λεγόμενο πύργο του "Πούλου", από το επώνυμο της οικογένειας που τον κατοικούσε τελευταία. Κάποια χρόνια αργότερα, το ενδιαφέρον αυτό κτήριο με τον φρουριακό χαρακτήρα κατεδαφίστηκε.

Το βλέμμα του φωτογράφου έλκεται από μια παρέα γυναικών που αποσπερίζουν καθισμένες καταγής στη δυτικότερη και νεώτερη γειτονιά της Χώρας, το Νιοχώρι. 

Ο φακός έχει μετακινηθεί τώρα στην ανατολική παρυφή του οικισμού της Χώρας, στην περιοχή των Μύλων. Σε πρώτο πλάνο απεικονίζεται ο τρίτος στη σειρά ανεμόμυλος, με χαλασμένη τότε την ξύλινη οροφή του. Λίγο πιο κάτω φαίνεται το αρχοντικό Μανιά. Στο βάθος τα σπίτια των καραβοκύρηδων αγναντεύουν το πέλαγος. Το βλέμμα του επίμονου θεατή θα παρατηρήσει ψηλά στο μοναστήρι το παλιό καμπαναριό κι αριστερά τον θόλο με τα κεραμίδια και το καμπαναριό του Χριστού της Δημαρχίας.

Στα μισά του λιθόστρωτου δρόμου που διασχίζει κατά μήκος τη Χώρα, στη γειτονιά την ονομαζόμενη "του Κονόμου", μια ομάδα παιδιών και δυο ενήλικες ακινητοποιούνται. Το στιγμιότυπο δεν θα μπορούσε να έχει καλύτερο σκηνικό από τις πέτρινες όψεις των αρχοντικών, αλλού ανεπίχριστες κι αλλού σοβατισμένες ή με βαθιά αρμολογήματα.

Στην πλακόστρωτη αυλή του μοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής, με τις χαρακτηριστικές επάλξεις στην απόληξη των τοίχων, τρεις καλόγριες στέκονται με συστολή στην άκρη για να διευκολύνουν τη λήψη. Οι δυο κυλινδρικές κολώνες της αυλής στήριζαν τα αναρριχητικά φυτά, δημιουργώντας μια φυσική πέργκολα.

Καθισμένος στο πεζούλι της "τζαφάρας", ψηλά, ένας λευκοντυμένος, κομψός κύριος μοιάζει να στήνεται για μια αναμνηστική φωτογραφία. Η φυσιογνωμική του ομοιότητα με φωτογραφικά πορτραίτα του G. Gerola δημιουργεί υποψίες και οδηγεί στην υπόθεση να πρόκειται για τον ίδιο τον ερευνητή. Χαμηλότερα ξεχωρίζει ένας ναύτης της συνοδείας του. Αριστερά, στην πόρτα της αυλής, σαν σκιά, ένας καλόγερος παρακολουθεί.